Det var store forventningar til utgravingane på Øvre Eiker i nærleiken av Drammen sommaren 2023, og arkeologane blei ikkje skuffa. Dei fann eit langhus med heilt uvanleg store proporsjonar på Sem.
Det spesielle med bygget som ein gong stod der, er breidda: Det var 16 meter breitt og 9 meters spenn mellom dei takberande stolpane i hovudskipet. Det inneber behov for 9 meter lange bjelkar på tvers.
– Vi må omtrent til 1400-talet for å finne noko liknande, så vi tenkte at bygningen var sånn omtrent frå da, seier prosjektleiar Jes Martens, førsteamanuensis ved Kulturhistorisk museum ved Universitetet i Oslo, til NTB.
Karbondatering viste likevel at bygningen blei reist ein gong på 200-talet, meir enn 1000 år før dei hadde trudd. Arkeologane trudde dateringa var feil, men ytterlegare dateringar av funn bekrefta alderen på huset.
– Det var vanskeleg å tru på det. Langhusa som tidlegare er funne frå den tidsperioden, er 5–7 meter breie. Slike hus ville fått plass inni dette gedigne huset på Sem, så stort er det, seier Martens.
Arkeologane har foreløpig berre undersøkt rundt halvparten av grunnen der bygget sto. Det spring ein skiljevegg på tvers av huset, som deler den utgravne delen i to rom, et østlig som antakeleg har vore open i gavlen, og et vestleg som i sideskipene kan ha vore inndelt i båser til oppstalling av dyr.
Foto: Charlotte N. Finnebråten / Kulturhistorisk Museum / handout / NTB / NTB
Nordens største
Ifølge Martens er bygd også større enn dei ein kjenner til frå både Danmark og Sverige frå den tida.
– Ein bygning som er så eksepsjonell, må ha representert noko heilt spesielt. Det er synleg teikn på makt og stor rikdom. Kan det vere ein tidleg kongehall? Det er ikkje utenkeleg med ei så sentral plassering i landskapet og rik tilgang til ressursar frå både land og vatn, seier Martens.
På 200-talet var klimaet relativt mildt og vasstanden mykje høgare. Store skip kunne segle heilt inn til Sem.
Om ein konge skal ha regjert der i jernalderen, 700 år før Harald Hårfagre, som i dag blir rekna som den første kongen av Noreg, må historia skrivast om.
– Det finst nokre gamle skandinaviske skrifter som fortel om kongar heilt tilbake til Kristi fødsel. Men det har tidlegare berre blitt avskrive som gode røvarhistorier. Men kanskje er det noko der likevel.
Funn frå Romarriket
Martens trekker fram fleire funn som støttar hypotesen om ein nordisk konge på Sem. Eit kongesete skal ha prøvde å samle Sør-Skandinavia til eitt rike under Romartida. Det kan ha blitt gjort frå maktsenteret på Sem.
– På Jylland og Fyn i Danmark er det funne tusenvis av våpen og krigarutstyr frå denne tidsperioden som stammar frå Noreg og Sverige. Desse våpena må ha blitt frakta dit av krigarar i ein hær som prøvde å erobre makta over det vestlege Danmark. Denne hæren må ha vore organisert frå ein stad, og den som organiserte dei, må ha hatt stor makt og tilgang på store ressursar, seier Martens.
I ei myr nær det gigantiske bygget er det tidlegare gjort eit unikt funn: Solberg-vasen. Det er ein svært forseggjord vase og den einaste romerske vasen i kaméglas funne utanfor Romarrikets grenser.
Ein slik praktgjenstand må ha vore eigd av maktpersonar og kan ha vore ei gåve til ein konge i nord.
– Ein har lenge lurt veldig på kva Solberg-vasen gjorde i Noreg. Nå er ein kanskje nærare eit svar. Det er alltid spennande med sensasjonelle funn som bekreftar, men enda meir gøy med noko som gir oss ein ny måte å sjå historia på, seier Martens.
Håpar på meir
Utgravinga i 2023 blei finansiert av Riksantikvaren og er eit resultat av samarbeid mellom Kulturhistorisk museum, fylkeskommunen og eldsjeler i lokale detektorklubbar.
– Funnet som er gjort på Sem, er spektakulært, seier riksantikvar Hanna Geiran, som sjølv var til stades under dei innleiande undersøkingane.
Nå håpar arkeologane på midlar til å fortsette undersøkingane. Så langt er 21 meter av lengda i bygningen avdekt, men huset fortset truleg vidare. Langhus var to til tre gonger lengre enn breidda på den tida. Den andre delen av huset har stått på areal som i dag ligg under vegen og jorda på andre sida av vegen.
– Vi har berre fått halve huset sjekka og har mange spørsmål. Vi veit ikkje kva dei ulike romma og sideskipa har vore brukte til. Vi trur det ligg svar i den andre delen av bygningen som kan seie meir om kva som har gått føre seg i huset, seier Martens.
Publisert
Oppdatert
